POMOC OSOBOM UWIKŁANYM W PRZEMOC

Co robić, gdy przemoc dzieje się obok nas? Jak reagować? Jak pomóc osobie, która doświadcza przemocy, a jak osobie, która ją stosuje? Jakie formy pomocy są skuteczne? Odpowiedzi, wskazówki i porady znajdziecie w tekście autorstwa Anny Ciucias – psycholożki, seksuolożki, psychoterapeutki w trakcie szkolenia.

CZYM JEST PRZEMOC?

Żeby mieć pełen obraz zjawiska przemocy, zacznijmy od jej definicji. Przemocą jest intencjonalne działanie lub zaniechanie jednej osoby wobec drugiej. W zachowaniach przemocowych występuje nierównowaga sił. Naruszane są prawa, dobra i przestrzeń osobista innej osoby, tym samym powodując cierpienie, szkody lub krzywdę fizyczną i/lub psychiczną. Przemoc możemy podzielić na psychiczną, fizyczną, seksualną i ekonomiczną oraz zaniedbanie. Osoby uwikłane w przemoc mogą przemocy doznawać, przemoc stosować lub być jej świadkiem.

Działania podejmowane w celu zapewnienia pomocy lub zatrzymania przemocy mogą być bardzo różne. Możemy podzielić je na pomocowe – związane z osobistą pracą nad zmianą. Interwencyjne, w których intencją jest zadbanie o bezpieczeństwo, zdrowie i życie człowieka. Sposób reagowania w  odniesieniu do okoliczności i roli, w jakiej jest osoba uwikłana w przemoc może być odmienny. 

CO ROBIĆ, GDY PRZEMOC DZIEJE SIĘ WOKÓŁ NAS? 

Reagować. Jeśli możesz, pomóż. Pomaganie jest zawsze lepsze niż niepodejmowanie żadnych działań. Może przyczynić się do szybszego przerwania przemocy i wsparcia osoby krzywdzonej w wyjściu z destrukcyjnej sytuacji.

Ważne jest, by nie pozostawać obojętnym_ą wobec krzywdy. Kiedy reagujemy, sygnalizujemy osobom uwikłanym w przemoc, że to, co się dzieje nie jest w porządku.

Osoba stosująca przemoc może poczuć się mniej pewnie w swojej postawie. Może dostrzec, że jej zachowanie jest niewłaściwe i szkodliwe. Osoba doznająca przemocy może poczuć, że nie jest sama ze swoim problemem. Ludzie wokół nie akceptują krzywdzenia i są gotowi_e wspierać.

CO CZUJE OSOBA DOZNAJĄCA PRZEMOCY W ZWIĄZKU?

Sytuacja krzywdzenia jest sytuacją kryzysową, w której dotychczasowe sposoby radzenia przestają działać, co zwykle destabilizuje i dezorganizuje życie. Autorka teorii cyklu przemocy, psycholożka Lenore Walker, prowadziła badania, w których brały udział kobiety doznające przemocy w związku. Zaobserwowała u nich pewną prawidłowość. W początkowej fazie doznawania przemocy podejmowały one działania mające na celu przerwanie takich zachowań ze strony partnera. Kiedy nie przynosiło to pożądanych efektów, nasilały się u nich przekonania o bezradności i bezsilności. To odbiera siłę do dalszych prób wyjścia z sytuacji. 

Im dłużej przemoc trwa, tym jest trudniej, ponieważ osoba jej doznająca może “uczyć się” znosić krzywdzenie. Odczuwać brak kontroli nad swoim życiem i myśleć, że nie ma wyjścia z sytuacji. Mechanizmy występujące w przemocy są uniwersalne. W związku z czym mogą dotyczyć również dzieci, mężczyzn oraz osób, które przeżywają siebie niebinarnie. Przemoc odbiera siłę, autonomię, sprawczość i poczucie godności. Skojarzona jest z lękiem i wstydem.

JAK POMÓC OSOBIE, KTÓRA DOZNAJE PRZEMOCY?

Pomoc to wszelkie działania, które dają możliwość odbudowania wewnętrznej mocy w taki sposób, by można było w pełni kierować swoim życiem, dbać o swoje potrzeby, chronić się i żyć godnie, do czego każdy_a z nas ma prawo.  

Kiedy osoba, u której podejrzewamy, że doznaje przemocy, nie mówi o tym wprost, zainteresujmy się mówiąc, że mamy takie przypuszczenia i jesteśmy gotowi udzielić wsparcia. Zapewnijmy o gotowości do wysłuchania, gdy osoba ta będzie mieć gotowość by się otworzyć. Okażmy cierpliwość, spokój i troskę, ponieważ zwykle kiedy osoba doznająca krzywdy po raz pierwszy decyduje się zwierzyć ze swoich doświadczeń, towarzyszy jej wstyd, lęk i przekonanie, że “ma swój udział” w tym, że jest w taki sposób traktowana. 

Zdejmijmy ciężar zauważając, że to nie on/ona jest winny_a oraz że nikt nie zasługuje na przemocowe traktowanie. Osoba krzywdzona może nie zdawać sobie sprawy z tego, że ma swoje prawa np. do godności, autonomii, bezpieczeństwa, odmawiania, własnego zdania i uczuć. Powiedzmy o tym. 

Podobnie w kwestii przymusu. Może okazać się ważną informacją również to, że niczego nie musimy. Bardzo istotna jest kwestia zasobów, które posiada każdy człowiek. To m.in. nasze cechy, umiejętności, rzeczy, kontakty. Mogą one wzmocnić osobę doznającą przemocy i poszerzyć perspektywę dotyczącą możliwości radzenia sobie. Kiedy jednak osoba krzywdzona nie będzie chciała rozmawiać, możemy zaproponować kontakt do miejsc, w których dostępna jest pomoc, np. do środowiskowych miejsc pomocy (np. Ośrodka Pomocy Społecznej), do fundacji i stowarzyszeń czy telefonów zaufania. 

Bardzo istotne jest również, aby zwrócić szczególną uwagę na bezpieczeństwo osoby doznającej przemocy i reagować, ponieważ każda kolejna sytuacja może wzmacniać poczucie bezradności i pozbawiać sił.

Kiedy otoczenie nie podejmuje żadnych działań, może dawać to osobom doznającym przemocy niewerbalny sygnał, że jest w ludziach zgoda na takie traktowaniu i/lub że „zasługuje na to”.

Działa to negatywnie na zdrowie osoby krzywdzonej. Brak wsparcia może skutkować pogłębiającym się kryzysem, depresją a nawet myślami czy czynami samobójczymi.

POMOC DLA OSÓB DOZNAJĄCYCH PRZEMOCY – NAJWAŻNIEJSZE WSKAZÓWKI:

• reagujmy
• nazywajmy
• wspierajmy
• rozmawiajmy zarówno z osobą doznającą, jak i stosującą przemoc. Jeśli nie mamy gotowości do takiej rozmowy, możemy powiadomić właściwe instytucje. Porozmawiać o strategii postępowania np. anonimowo w telefonie zaufania
• wezwijmy pomoc jeżeli sytuacja tego wymaga (np. policję)
• zaoferujmy wsparcie na miarę naszych możliwości (np. finansowe, możliwość przenocowania lub towarzyszenie)
• zaproponujmy skorzystanie z pomocy instytucji (np. fundacji, stowarzyszeń, Ośrodka Pomocy Społecznej, Ośrodka Interwencji Kryzysowej, telefonu zaufania)
• zachęćmy do skorzystania z pomocy specjalistycznej (np. psycholog, psychoterapeuta, grupa wsparcia)
• bądźmy cierpliwi_e i życzliwi_e
• zaproponujmy gotowość do rozmowy, otwartość
• nie oceniajmy, nie wypominajmy.

OSOBY STOSUJĄCE PRZEMOC

Statystyki dowodzą, że w większości to mężczyźni są osobami stosującymi przemoc. Nie oznacza to, że kobiety przemocy nie stosują. Spróbujmy spojrzeć i zrozumieć, czego mogą doświadczać osoby krzywdzące. Zwróćmy uwagę na zjawiska społeczno-kulturowe, które mogą determinować sposób funkcjonowania w relacjach tj.: patriarchat, posłuszeństwo czy uznanie autorytetu.

Przekonanie o tym, że najlepszą drogą do uzyskania szacunku jest wywołanie lęku, obawy, respektu. Wyobrażenie o władzy i o tym, że światem rządzi określona hierarchia zakładająca, że są rządzący_e i ci/te, którzy_e powinni się podporządkować. Władza daje poczucie sprawstwa i wzmacnia przekonania o zasadności działań. 

Osobom stosującym przemoc mogą towarzyszyć myśli uprawniające do ,,posiadania” innej osoby. Np. w związku, przez co mogą uzurpować sobie prawo do wpływania na potrzeby, pragnienia, emocje, przekonania i poglądy innej osoby, partnera czy partnerki, żony czy męża. Aby uzasadnić swoje postępowanie, osoby stosujące przemoc mogą wpadać w pułapkę błędów poznawczych. Np. w postaci racjonalizacji (,,Skoro zastosowałem_am przemoc, to musiałem_am mieć ku temu powody”) lub nadmiernego uogólniania, które jest charakterystyczne w posługiwaniu się wszelkimi stereotypami. 

JAK POMÓC OSOBIE, KTÓRA STOSUJE PRZEMOC? 

Zatrzymanie przemocy w wielu przypadkach możliwe jest, gdy osoba, która przemoc stosuje, zacznie ponosić realne konsekwencje swoich zachowań. Pokazywanie przez otoczenie, że reakcje nie pozostają ,,w próżni” i nie ma na nie przyzwolenia może okazać się impulsem do zmiany. 

Jeżeli mamy gotowość, możemy porozmawiać z osobą stosującą przemoc. Wyrazić swoje zaniepokojenie i  brak akceptacji takich zachowań mówiąc np. ,,nie zgadzam się na takie zachowania, nie może tak dłużej być”. Nazywać to, co widzimy – np. ,,to, co robisz krzywdzi, to przemoc i to jest karalne”. Czyli należy mówić o faktach, konsekwencjach, spokojnie i rzeczowo oraz stanowczo oczekując zaprzestania przemocy. Jeśli sytuacja będzie się powtarzać, wywiązujmy się z zapowiadanych konsekwencji. Możemy zachęcić taką osobę do tego, by skorzystała ze wsparcia specjalistów_ek np. psychologa_żki, psychoterapeuty_żki. Są grupy wsparcia, telefony zaufania dla osób uwikłanych w przemoc i otworzyła się na pomoc. 

Jeżeli osobą stosującą przemoc jest człowiek poniżej 18 r.ż., niezbędne jest zaangażowanie osób dorosłych/opiekunów. Ich zgoda na regularny kontakt ze specjalistą jest konieczna. 

Ważne jest, by nie pozostawać obojętnym_ą wobec krzywdy. 

Kiedy reagujemy, sygnalizujemy osobie stosującej przemoc, że to, co się dzieje nie jest w porządku. Jeśli jednak nie mamy gotowości na rozmowę z osobą stosującą przemoc, możemy zawiadomić stosowne instytucje (np. policję lub Ośrodek Pomocy Społecznej) o tym, co się dzieje. 

POMOC DLA OSÓB STOSUJĄCYCH PRZEMOC – NAJWAŻNIEJSZE WSKAZÓWKI:

• reagujmy
• nazywajmy
• wyrażajmy brak akceptacji na przemoc
• rozmawiajmy zarówno z osobą doznającą, jak i stosującą przemoc
• wezwijmy pomoc lub zgłośmy przemoc jeżeli sytuacja tego wymaga (np. na policji lub w Ośrodku Pomocy Społecznej)
• bezwzględnie dzwońmy pod numer alarmowy 112, gdy w danej chwili zagrożone jest życie lub zdrowie innych osób
• zachęćmy do skorzystania z pomocy instytucji (np. fundacji, stowarzyszeń, Ośrodka Pomocy Społecznej, Ośrodka Interwencji Kryzysowej, telefonu zaufania)
• zachęćmy do skorzystania z pomocy specjalistycznej (np. psycholog, psychoterapeuta, grupa wsparcia).

JAKIE FORMY POMOCY SĄ SKUTECZNE? 

Przede wszystkim pomoc może być skuteczna tylko i wyłącznie wtedy, kiedy osoba zgłaszająca się po nią ma osobistą chęć i motywację, by coś zmienić. Oraz by pracować nad zmianą sposobu funkcjonowania. Dotyczy to zarówno osób doznających, jak i stosujących przemoc.

NIEBIESKA KARTA

Dostępne są różne formy wsparcia, z których można skorzystać. Kiedy do przemocy dochodzi między osobami, które ze sobą mieszkają, można skorzystać z procedury “Niebieskie Karty”. Nie jest to procedura sądowa, a działania są dostosowane indywidualnie do potrzeb osób uwikłanych.

O uruchomienie procedury może zawnioskować każda osoba, która doznaje przemocy w rodzinie lub osoba, która ma wiedzę, że do takiej przemocy może dochodzić. Policja, pracownicy_e Ośrodków Pomocy Społecznej, pracownicy_e oświaty tj. nauczyciele_ki, pedagog_żka, psycholog_żka szkolny_a, dyrektor_ka szkoły, pracownicy_e ochrony zdrowia tj. lekarze_ki, pielęgniarze_ki, ratownicy_zki medyczni_e lub pracownicy_e Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. 

Uruchomienie procedury “Niebieskie Karty” jest możliwością pomocy zarówno osobie doznającej przemocy, jak i tej, która przemoc stosuje. Procedura nie blokuje możliwości wykorzystania innych dróg wyciągania konsekwencji za czyny karalne w polskim prawie. Można również niezależnie skorzystać z psychoterapii indywidualnej, bądź grupowej lub grupy wsparcia zgodnie ze swoimi potrzebami. 

PRZEMOC KARMI SIĘ MILCZENIEM

Dlatego ważne jest, by przede wszystkim reagować i nie pozostawać obojętnym_ą. Jeżeli widzimy lub słyszymy sytuację, w której ktoś doświadcza przemocy – zawsze reagujmy. 

Na co dzień dokonujemy różnych wyborów, podejmujemy ryzyko, rezygnujemy z czegoś, wybieramy nową drogę. Pozostawanie w sytuacji i nie podejmowanie decyzji, też jest wyborem. Pamiętajmy, że w życiu możemy wybierać i zawsze jest dobry moment, by szukać pomocy. Szukając dla siebie wsparcia, dajesz sobie szansę na nowe możliwość. 

Tekst: Ania Ciucias