Antyprzemocowa linia pomocy +48 720 720 020

Wpłać darowiznę dla SEXEDPL

JAK ZGŁASZAĆ PRZEMOC?

Trinity Kubassek

Czym jest przemoc w świetle prawa? Jakie rodzaje przemocy seksualnej wyróżniamy? Jak je zgłaszać, kiedy tego nie robić, a kiedy prawo nakłada na nas obowiązek powiadomienia odpowiednich organów?

PRZESTĘPSTWO CZY CZYN KARALNY?

Zanim opowiemy o różnych rodzajach przemocy seksualnej, której możecie doświadczać, albo której możecie być sprawcami_czyniami, chciałbym wyjaśnić różnicę pomiędzy przestępstwem a czynem karalnym. 

  • Przestępstwo. Aby jakieś zachowanie uznać za przestępstwo, jego sprawca_czyni musi mieć w chwili działania co najmniej 17 lat. W wyjątkowych sytuacjach za niektóre rodzaje zgwałcenia można odpowiadać mając 15 lat w chwili działania. Za przestępstwo odpowiada się na podstawie kodeksu karnego. Sąd wydając wyrok karze sprawcę_czynię – w imieniu Państwa „odpłaca” za wyrządzone zło i próbuje zniechęcić innych do robienia podobnych rzeczy
  • Czyn karalny. Jeśli sprawca_czyni ma w chwili swojego działania pomiędzy 13 a 17 lat, to jego zachowanie, które u starszych osób byłoby przestępstwem, nazywa się czynem karalnym. Za czyn karalny odpowiada się na podstawie ustawy dotyczącej osób nieletnich. Sąd wydając wyrok stara się wychować sprawcę_czynię lub doprowadzić do jego_j poprawy.

RODZAJE PRZESTĘPSTW

Warto wyjaśnić dwa ważne pojęcia pojawiające się w kodeksie karnym w kontekście przemocy seksualnej:

  • obcowanie płciowe: to takie zachowania seksualne, podczas których dochodzi do penetracji (penisem, palcami albo jakimś przedmiotem) otworów ciała drugiej osoby (pochwy, odbytu lub ust)
  •  inna czynność seksualna: to każde inne zachowanie seksualne, podczas którego dochodzi do zaangażowania intymnych części ciała drugiej osoby. Takimi czynnościami może być masturbowanie drugiej osoby, całowanie, dotykanie lub klepanie (nawet przez ubranie) piersi, pośladków, krocza itp.
Zdjęcie: Nik Shuliahin

PRZEMOC NA TLE SEKSUALNYM TO:

  • Naruszenie intymności (art. 191a Kodeksu karnego) to robienie bez zgody zdjęć lub filmu nagiej osoby lub osoby podczas obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej lub rozpowszechnianie bez zgody takich zdjęć lub filmu
  • Zgwałcenie (art. 197 Kodeksu karnego) to zmuszanie (przemocą, groźbą lub podstępem) innej osoby do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej lub wykonania innej czynności seksualnej. Przemoc to pobicie, siłowe przytrzymywanie ale też np. przytłoczenie ciężarem własnego ciała. Podstęp to np. podanie narkotyku lub tzw. pigułki gwałtu. 

Potoczne znaczenie słowa „gwałt” różni się od znaczenia słowa „zgwałcenie” w kodeksie karnym.

Dodatkowo polski kodeks karny definiuje różne rodzaje przemocy seksualnej w zależności od sposobu działania sprawcy_czyni i cech osoby pokrzywdzonej. Podkreślamy, że każdy kontakt seksualny bez zgody osób w nim uczestniczących to gwałt. Obecnie w Sejmie toczą się prace nad zmianą kodeksu karnego, aby uwzględnić w nim tę perspektywę.

  • Wykorzystanie niepoczytalności lub bezradności (art. 198 Kodeksu karnego) – polega na obcowaniu płciowym lub wykonaniu innej czynności seksualnej na osobie, która jest chora psychicznie, ma niepełnosprawność umysłową albo z innych przyczyn jest bezradna i nie jest w stanie sama świadomie wyrazić zgody na seks. Inną przykładem wykorzystania bezradności jest podawanie komuś przez osobę pełnoletnią alkoholu lub środków psychoaktywnych.
  • Wykorzystanie stosunku zależności lub krytycznego położenia(art. 199 Kodeksu karnego) – polega na obcowaniu płciowym lub wykonaniu innej czynności seksualnej z osobą, która jest w jakiś sposób poddana władzy sprawcy_czyni np. w relacji nauczyciel_ka-uczeń_nnica, trener_ka-sportowiec_czyni, pracodawca_zyni-pracownik_ca.
  • Seksualna korupcja małoletniego (art. 199 Kodeksu karnego) – polega na obcowaniu płciowym lub wykonaniu innej czynności seksualnej z osobą, która ma mniej niż 18 lat i zgodziła się na to w zamian za jakąś korzyść majątkową (pieniądze, ubrania, kosmetyki itp.)
  • Seksualne wykorzystanie małoletniego (art. 200 Kodeksu karnego) – polega na obcowaniu płciowym lub wykonaniu innej czynności seksualnej z osobą, która nie ukończyła 15 lat. Zgoda takiej osoby nie sprawia, że zachowanie sprawcy_czyni przestaje być przestępstwem.
  • Prezentowanie treści pornograficznych małoletniemu (art. 200 Kodeksu karnego) – polega na prezentowaniu osobie młodszej niż 15 lat pornografii (czyli filmów, zdjęć lub rysunków przedstawiających obcowanie płciowe lub inne czynności seksualne) albo prezentowaniu takiej osobie wykonywania czynności seksualnych „na żywo”. 
  • Produkcja i rozpowszechnianie pornografii (art. 202 Kodeksu karnego)– jest karane, o ile materiały pornograficzne przedstawiają osobę poniżej 18 roku życia. 

OBOWIĄZEK ZGŁASZANIA

Pamiętajcie, że przemoc seksualna to traumatyczne doświadczenie. Osoba pokrzywdzona może nie chcieć zgłaszać sprawy i powinniśmy taką decyzję uszanować. W prawie istnieje co prawda tzw. „społeczny obowiązek zgłaszania przestępstw”, ale za jego nieprzestrzeganie, z pewnymi wyjątkami o których niżej, nic nam nie grozi. Zamiast zgłaszać przestępstwo na własną rękę i wbrew woli osoby pokrzywdzonej, lepiej wspierać ją w podejmowaniu decyzji i towarzyszyć podczas procedur.

Jest jednak kilka sytuacji, kiedy musimy zgłosić sprawę o której wiemy, nawet jeśli nie braliśmy_łyśmy w niej udziału, bo jeśli tego nie zrobimy sami_e popełnimy przestępstwo. To sytuacje, które dotyczą:

  • zgwałcenia osoby poniżej 15. roku życia
  • zgwałcenia kazirodczego
  • zgwałcenia „zbiorowego”
  • zgwałcenia ze szczególny okrucieństwem
  • wykorzystania niepoczytalności lub bezradności
  • seksualnego wykorzystania małoletniego_j poniżej lat 15 i prezentowania mu/jej treści pornograficznych.
Zdjęcie: Romain Dancre

ZGŁASZANIE – PRZEPISY

Przestępstwo można zgłosić idąc na policję lub pisząc do prokuratury.

Ta pierwsza opcja jest lepsza, jeśli zgłaszasz przestępstwo niezwłocznie po zdarzeniu. Druga, jeśli od zdarzenia minęło trochę czasu. 

Jedynym ograniczeniem czasowym zgłoszenia przemocy seksualnej jest przedawnienie karalności. Jest ono różne dla różnych przestępstw, ale dla najprostszego zgwałcenia wynosi 15 lat od chwili zdarzenia.

Trzeba jednak pamiętać, że jeśli osoba została skrzywdzona jako dziecko, to okres przedawnienia ulega wydłużeniu do maksymalnie 30. urodzin osoby pokrzywdzonej. Pamiętaj jednak, że z upływem czasu może być trudniej znaleźć i zabezpieczyć dowody (monitoring, bilingi itp.).

Niektóre dowody mogą ulec zatarciu (obrażenia fizyczne, ślady biologiczne, wspomnienia osób).

Zgłoszenie przestępstwa nie wiąże się z żadnymi kosztami.

Jeśli masz mniej niż 18 lat, o sprawie zostaną powiadomieni Twoi rodzice lub opiekunowie prawni. Jeśli zgłosisz przestępstwo, które popełniono na Twoją szkodę, gdy byłeś_aś dzieckiem, będąc już pełnoletni_a, to Twoi rodzice nie zostaną już o tym powiadomieni.

ZGŁASZANIE – PROCEDURY

Jeśli zgłaszasz sprawę na policji, to odbędzie się coś w rodzaju wstępnego przesłuchania. Powinno wyglądać w ten sposób, że porozmawia z Tobą policjant_ka (innych policjantów nie powinno być w pokoju – możesz poprosić, żeby wyszli), który_a spisze protokół. W protokole powinny się znaleźć najbardziej podstawowe informacje, to znaczy kto, komu, co, gdzie, kiedy i w jaki sposób zrobił. 

Jeśli zgłaszasz się na policję bezpośrednio po zdarzeniu, to po spisaniu protokołu pojedziecie do szpitala w celu wykonania badań.

W ramach tych badań zostaną zrobione dwie lub trzy rzeczy.

Lekarz wykona oględziny Twojego ciała, żeby odnotować wszelkie siniaki, zadrapania, ugryzienia itp. Po drugie, lekarz pobierze próbki robiąc wymaz z pochwy, odbytu i ust oraz dodatkowo pobierze próbki spod paznokci. Następnie wykona badanie ginekologiczne, żeby ujawnić ewentualne obrażenia narządów rodnych. Pamiętaj, że możesz zażądać, żeby przy badaniu towarzyszyła Ci osoba bliska – to Twoje prawo jako osoby pacjenckiej.

Kompleksowe przesłuchanie niezależnie od sposobu zgłoszenia sprawy odbędzie się później w sądzie. Przesłuchanie w sądzie odbywa się tylko raz i jest nagrywane na wideo. W przesłuchaniu uczestniczy psycholog lub psycholożka, którzy dbają o Twoje samopoczucie. Sprawca_czyni nie ma prawa uczestniczyć w takim przesłuchaniu. Po przesłuchaniu psycholog_żka napisze opinię na Twój temat. Przesłuchanie w sądzie to jedyna czynność, może obok badania ginekologicznego, w której musisz wziąć udział, aby sprawa mogła się toczyć. Wszystkie pozostałe czynności Prokurator_ka może wykonywać bez angażowania Ciebie.

PAMIĘTAJ

Niezależnie od tego, czy to Ty zgłaszasz przestępstwo, czy jesteś osobą wspierającą osobę pokrzywdzoną, pamiętaj o kilku ważnych kwestiach: 

  • osoba pokrzywdzona może wziąć kogoś do pomocy i wsparcia (to nie musi być osoba prawnicza), a policja nie powinna tego utrudniać albo odmawiać wpuszczenia takiej osoby towarzyszącej na przesłuchanie wraz z osobą pokrzywdzoną; 
  • domagaj się w razie potrzeby od lekarza_ki wykonującego_j badanie na zlecenie policji antykoncepcji awaryjnej, leków antygrzybicznych, przeciwzapalnych i antyretrowirusowych (czyli powstrzymujących rozwój HIV) – nie daj się zbyć receptą! Przysługują Ci one za darmo gdy zgłaszasz takie przestępstwo.
  • nie kąp się ani nie pierz ubrań po zdarzeniu – idąc na policję zabierz ze sobą ubrania na zmianę.

ODMOWA PRZYJĘCIA ZGŁOSZENIA

Może się zdarzyć tak, że policja nie będzie chciała przyjąć od Ciebie zgłoszenia. Dzieje się tak, jeśli osoba jest pod widocznym wpływem alkoholu albo innych substancji psychoaktywnych.

Taka praktyka nie ma umocowania w prawie, ale jest powszechna.

Po drugie, policja może zniechęcać do zgłoszenia, powołując się np. na małe szanse złapania sprawcy lub różne stereotypy. 

W obu tych przypadkach warto żądać sporządzenia pisemnej notatki albo pisemnej odmowy przyjęcia zgłoszenia.

Warto też zanotować tożsamość policjanta_ki, żeby móc złożyć skargę. 

Jeśli policja ignoruje naszą sprawę, którą zgłaszamy tuż po zdarzeniu, należy jak najszybciej udać się do lekarza. Na SOR, do nocnej i świątecznej pomocy lekarskiej albo do ginekologa – i żądać, żeby to lekarz wezwał policję. Po takiej wizycie i wezwaniu zostaje ślad w dokumentach, więc ktoś będzie musiał zająć się sprawą.

POMOC PRAWNA

Po pomoc możesz się zgłosić do Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę (FDDS) lub Fundacji Przeciw Kulturze Gwałtu im. M. Hodgkinson (FPKG). 

W FDDS uzyskasz wsparcie psychologiczne i informacje o swojej sytuacji prawnej jeśli jesteś osobą niepełnoletnią. Uzyskasz też informacje o możliwych formach wsparcia i tym, kto może Ci go udzielić. 

W FPKG uzyskasz informację o swojej sytuacji prawnej i o możliwościach działania. Fundacja pomoże Ci przygotować zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa i może reprezentować Cię przed prokuratorem i sądem oraz może spróbować zapewnić Ci asystę podczas przesłuchania w sądzie.

Jeśli w wyniku zgwałcenia jesteś w ciąży i chcesz ją przerwać, zgłoś się na przykład do Federacji na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Aborcji Bez Granic.

W tym przypadku masz prawo otrzymać aborcję w szpitalu.

Podczas zgłaszania przestępstwa możesz poprosić o przyznanie Ci pełnomocnika_czki z urzędu. 

Taki pełnomocnik może reprezentować Cię w prokuraturze i sądzie, pisać pisma itp. Możesz go też zawsze zapytać o kwestie prawne związane ze sprawą.

Doświadczenie przemocy seksualnej jest bardzo traumatyczne. Pamiętajcie jednak, że są osoby, które chcą i mogą być dla Was wsparciem. Mogą to być Wasi przyjaciele i przyjaciółki, lecz także organizacje pozarządowe świadczące nieodpłatną pomoc prawną i psychologiczną.

JEŚLI POTRZEBUJESZ WSPARCIA,
ZADZWOŃ NA 720 720 020.
ANTYPRZEMOCOWA LINIA POMOCY SEXEDPL DZIAŁA OD PONIEDZIAŁKU DO SOBOTY (17.00-21.00). 

Tekst przygotował Adam Kuczyński. Radca prawny i Prezes Fundacji Przeciw Kulturze Gwałtu im. M. Hodgkinson. 

Total
0
Shares

    Jeśli doświadczyłeś/łaś przemocy lub byłeś/łaś jej świadkiem i jesteś gotowy/a, żeby podzielić się tym doświadczeniem, napisz do nas.

    Wybierz tak wiele jak to możliwe:

    Wysyłając formularz wyrażasz zgodę̨ na nieodpłatne, nieograniczone terytorialnie, ani czasowo wykorzystanie przesłanej historii przez redakcję w formie publikacji na SEXED.PL
    Materiał może zostać poddany redakcji, opracowaniu i skróceniom.
    Oświadczasz, że publikacja historii w formie cytatu nie będzie naruszeniem mojej własności intelektualnej.
    Zapewniamy anonimowość.

    podstawy edukacji seksualnej